Młodzi ludzie, którzy wkraczają na rynek pracy, nierzadko mają problem ze zrozumieniem, czym różnią się umowy, na podstawie których mogą zostać zatrudnieni. Nie zawsze bowiem jest to umowa o pracę. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego z 9 grudnia 1999 r., sygn. akt I PKN 432/99, zatrudnienie nie musi mieć charakteru pracowniczego, więc praca może być świadczona także na podstawie umów cywilnoprawnych.

Przechodząc do konkretów należy wskazać, że zarobkowanie najczęściej odbywa się na podstawie umowy o pracę i umów cywilnoprawnych, takich jak umowa o świadczenie usług (potoczenie utożsamiana z umową zlecenia) i umowa o dzieło. Granica między nimi może się czasami zacierać. Dzieje się tak nie tylko z inicjatywy stron, ale także w wyniku działań ustawodawcy. Tytułem przykładu można wskazać np. obowiązkowe oskładkowanie umowy zlecenia.

WZORY DOKUMENTÓW:

 

Umowa o pracę to przede wszystkim stabilizacja   

Umowa o pracę jest najczęściej spotykaną w praktyce podstawą świadczenia pracy. Jest ona też jedną z najkorzystniejszych form zatrudniania pracowników, ale jednocześnie najbardziej kosztowną dla pracodawców. Umowa o pracę została uregulowana przez prawodawcę przepisami ustawy Kodeks pracy.

 

Zgodnie z art. 29 par. 2 kp, umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli zaś nie zachowano formy pisemnej, pracodawca przed dopuszczeniem pracownika do pracy potwierdza pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków. Na jej podstawie, pracownik jest zobowiązany do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w wyznaczonym przez niego miejscu i czasie. Natomiast pracodawca jest zobligowany do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (co zasady płatnym "z dołu").

Tomczyk Aleksandra: Zawieranie umów na czas określony - przypadki, w których nie stosuje się ograniczeń w zawieraniu umów na czas określony >

Kodeks pracy ściśle określa rodzaje umów jakie mogą być nawiązane przez strony stosunku pracy. Stosownie bowiem do art. 25 par. 1 kp, umowę o pracę zawiera się na okres próbny, na czas nieokreślony albo na czas określony. Umowy terminowe zakładają istnienie stosunku pracy przez określony czas. Ich cechą charakterystyczną jest konieczność określenia terminu końcowego umowy już przy jej zawieraniu. Bez określenia czasu ich trwania, nie nawiązuje się terminowa umowa o pracę. Umowa zawarta bez takiego określenia może być uznana za umowę zawartą na czas nieokreślony.  

Masłowski Jarosław: Zmiana postanowień umowy o pracę (aneksowanie) >

Do najważniejszych zalet umowy o pracę należy zaliczyć:

  • ochronę przed zwolnieniem dla różnych kategorii pracowników (np. kobiet w ciąży albo pracowników w wieku przedemerytalnym),
  • prawo do płatnych urlopów,
  • gwarancja minimalnego wynagrodzenia za pracę,
  • okres wypowiedzenia umowy,
  • opłacanie części składek przez pracodawcę,
  • unormowanie czasu pracy,
  • prawo do zwolnienia lekarskiego w przypadku choroby.

Natomiast do charakterystycznych cech umowy o pracę należą:

  • dobrowolność i wzajemność zobowiązania,
  • osobisty charakter świadczenia pracy,
  • odpłatność,
  • podporządkowanie pracownika pracodawcy w procesie pracy,
  • ciągłość świadczenia pracy,
  • ponoszenie ryzyka gospodarczego, produkcyjnego i osobowego przez pracodawcę.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z 13 września 2022 r., od 1 stycznia 2023 r. ustalono minimalne wynagrodzenie za pracę w wysokości 3490 zł. Natomiast od 1 lipca wzrośnie ono do 3600 zł.

Czytaj także: Strasburg: Ciąża to nie powód, by uznać umowę o pracę za fikcyjną >>>

Gersdorf Małgorzata: Krótkie omówienie charakterystycznych cech umowy na okres próbny >

Umowa o świadczenie usług wiąże się z elastycznością

Zgodnie z art. 734 par. 1 ustawy Kodeks cywilny, przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Kodeks cywilny uznaje więc, że przedmiotem zlecenia jest dokonywanie czynności prawnych a nie faktycznych. W praktyce najczęściej mamy jednak do czynienia nie z klasycznym zleceniem, którego przedmiotem jest dokonywanie czynności prawnych, ale z umowami, których przedmiotem jest wykonywanie określonych czynności faktycznych. Mowa tu o umowie o świadczenie usług.

Sobieska Maria: Rodzaj umowy w przypadku przeprowadzenia szkolenia a składki na ubezpieczenia społeczne - PORADNIK >

Warto zwrócić uwagę, że nie ma przepisów, które zakładają, że umowa ta powinna przybrać określoną formę. Ponadto jako niewątpliwe zalety tej umowy o należy wskazać samodzielność wykonawcy i brak podporządkowania pracowniczego oraz swobodę stron w ukształtowaniu jej zapisów. 

Przyjmujący zamówienie nie bierze też na siebie ryzyka wyniku realizowanej czynności. Jego odpowiedzialność za właściwe wykonanie umowy jest bowiem oparta na zasadzie starannego działania. Z tytułu wykonania umowy, co do zasady należy się wynagrodzenie. Jest ono płatne dopiero po wykonaniu usługi. Zgodnie z art. 735 par. 1 kc, jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Oznacza to, że ustawodawca przewidział możliwość nieodpłatności zlecenia. Jest to podstawowa odmienność względem stosunku pracy, który bezwzględnie ma odpłatny charakter. Należy przy tym jednak zaznaczyć, że nieodpłatność świadczenia, nawet wyrażona postanowieniem umowy, nie ma decydującego znaczenia przy ocenie czy jest to umowa zlecenia, czy umowa o pracę.

Od 2017 r. zaczęły obowiązywać znowelizowane przepisy w zakresie minimalnej wysokość wynagrodzenia za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług. Od dnia 1 stycznia 2023 r. ustalono minimalną stawkę godzinową w wysokości 22,80 zł. Natomiast od 1 lipca wzrośnie ona do 23,50 zł.

W umowie o dzieło liczy się rezultat 

Drugą, często występującą umową cywilnoprawną jest umowa o dzieło. Zgodnie z art. 627 kc, w ramach umowy o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Jest ona umową rezultatu, w której jedna strona zobowiązuje się do osiągnięcia w przyszłości indywidualnie oznaczonego efektu swojej pracy, a druga strona zobowiązuje się do zapłaty odpowiedniego wynagrodzenia. Co do zasady, należy się ono w chwili oddania dzieła.

Nie ma przepisów, które zakładają, że umowa ta powinna przybrać określoną formę.

Podstawowym podobieństwem pomiędzy umową o dzieło, a umową o pracę jest ich odpłatność i wzajemny charakter. Należy jednak zwrócić uwagę, że wynagrodzenie za dzieło nie ma charakteru okresowego i nie musi być oznaczone w pieniądzu, podczas gdy wynagrodzenie ze stosunku pracy jest świadczeniem okresowym i w swej podstawowej części musi być oznaczone w pieniądzu. Ponadto dla rozróżnienia tych umów istotne jest, że stosunek pracy ma w zasadzie charakter trwały. Natomiast stosunek prawny powstały z umowy o dzieło nie posiada tej właściwości, ponieważ świadczenie przyjmującego zamówienie przeważnie jest jednorazowe. 

 

Nowość / Bestseller
Nowość / Bestseller
Meritum Prawo Pracy 2022

Kazimierz Jaśkowski

Sprawdź  

Zamawiający może formułować wymagania i udzielać wskazówek, ale sprowadzają się one do określenia parametrów, jakim ma odpowiadać wytwór, ewentualnie ustalenia ogólnej orientacji postępowania nie pozbawiając wykonawcy wyboru środków prowadzących do celu. Wykonawca dzieła z reguły dysponuje też samodzielnością co do miejsca i czasu przygotowania dzieła, byleby tylko dostarczył je w umówionym terminie. Do najważniejszych zalet umowy o świadczenie usług należy zaliczyć samodzielność wykonawcy, brak podporządkowania oraz swobodę w ukształtowaniu zapisów umowy.

Łyjak Grzegorz: Minimalna stawka godzinowa - zakres stosowania przepisów (rodzaje umów, zakres przedmiotowy i podmiotowy) >

Umowa cywilnoprawna bywa przykrywką dla stosunku pracy

Warto zwrócić uwagę na występujące w tej materii niepożądane zjawiska. Często bowiem pod przykrywką umów cywilnoprawnych, odbywa się świadczenie pracy w warunkach umowy o pracę. Dzieje się to najczęściej z oczywistą krzywdą osoby świadczącej pracę, ponieważ odmawia się jej gwarancji i uprawnień wynikających ze statusu pracownika. Dlatego też ustawodawca stara się przeciwdziałać takim praktykom i stosownie do art. 22 par. 1(1) kp stwierdza, że zatrudnienie w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Jeszcze bardziej stanowczo ustawodawca formułuje to w art. 22 par. 1(2) kp, zgodnie z którym nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, określonych w art. 22 par. 1 kp. Ponadto, stosownie do art. 281 par. 1 pkt 1 kp, kto będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 par. 1 kp. powinna być zawarta umowa o pracę, podlega karze grzywny od 1000 zł. do 30.000 zł. 

 

 

Granica między umowami czasami się zaciera 

W obecnej praktyce bardzo istotny jest problem prawidłowego stosowania poszczególnych umów. Warto zaznaczyć, że o tym, z jakim stosunkiem prawnym mamy do czynienia, decyduje jego treść i istota, a nie formalna nazwa. Z art. 22 par. 1(1) kp nie wynika jednak, że uznanie danego stosunku prawnego za stosunek pracy następuje z mocy prawa. Ustalenie istnienia stosunku pracy może być dokonane dopiero w wyniku wydania orzeczenia przez sąd.

Czytaj także: WSA: Umowa o dzieło nie pozbawia statusu bezrobotnego >>>

Nie ma jednej, decydującej cechy, która wyraźnie odróżniałaby zatrudnienie na podstawie umowy o pracę od innych umów o świadczenie pracy. Istotną pomocą są tutaj zasady wypracowane przez Sąd Najwyższy. W wyroku z 2 grudnia 1975 r., sygn. akt I PRN 2/75, stwierdził on, że zakwalifikowaniu umowy o świadczenie usług jako umowy o pracę nie stoi na przeszkodzie ani nazwa umowy określająca ją jako umowę cywilnoprawną, ani też postanowienia umowy, wskazujące na charakter stosunku cywilnoprawnego. Decydujący jest sposób wykonywania umowy, a w szczególności realizowanie przez strony – nawet wbrew jej postanowieniom zawartej – tych cech, które charakteryzują umowę o pracę i odróżniają ją od innych umów o świadczenie usług. Niezbędnym warunkiem dla zakwalifikowania umowy o świadczenie usług jako umowy o pracę jest ustalenie, że cechy istotne dla umowy o pracę mają charakter przeważający. Należy do nich przede wszystkim podporządkowanie pracownika, wymóg osobistego świadczenia pracy oraz obciążenie podmiotu zatrudniającego ryzykiem prowadzenia zakładu pracy.

Czytaj też: Urlop bezpłatny - rodzaje i sposoby udzielania >

Natomiast jeżeli umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, o jej typie decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może być wyrażony także w nazwie umowy. Ponadto przy jej kwalifikacji prawnej należy uwzględniać okoliczności istniejące w chwili jej zawierania.

Czytaj też inne artykuły przygotowane przez serwis Prawo.pl z okazji Dnia Edukacji Prawnej:

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.