"Twee weken wachten om Zelfmoordlijn te bellen": Vlaamse jeugdinstellingen onder vuur

Hoe vergaat het jongeren in gesloten instellingen? Om die vraag te beantwoorden is er sinds het najaar van 2017 een Commissie van Toezicht in Vlaanderen in het leven geroepen. De Commissie wordt geleid door het Kinderrechtencommissariaat en bestaat uit zogenaamde maandcommissarissen: dat zijn vrijwillige burgers die het reilen en zeilen in de elf instellingen mee opvolgen. Ze doen daarvoor mee aan activiteiten, hebben gesprekken met opvoeders en directies en leggen hun oor te luisteren bij jongeren die er verblijven. Hun eerste toezichtswerk, dat van januari tot juni reikte, hebben ze in een verslag gegoten dat De Morgen kon inkijken.

Jongeren die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd of in een heel problematische opvoedingssituatie verkeren, kunnen door een jeugdrechter in een gemeenschapsinstelling geplaatst worden. In haar tussentijds verslag schetst de Commissie van Toezicht daar nu enkele ernstige problemen en tekorten. 

 Zo wordt in verschillende voorzieningen gewezen naar de staat van de isolatiecellen. "Afschrikwekkend" en "niet menswaardig", volgens de commissarissen. Op campus 'De Markt' in Mol moest een jongere 14 dagen in een isolatiecel blijven, zonder pakweg boeken of muziek. "Is het gebruik van dergelijke isolatiecellen in deze tijd nog verdedigbaar?", vraagt de maandcommissaris zich af in het verslag. 

Een ander heikel punt is de infrastructuur. In De Grubbe in Everberg zijn er massaal klachten over kranen die niet werken, toiletten die niet doorspoelen, schimmel op de grond en in hoeken, ramen die niet openen of douchekoppen die vervangen zijn door een plastic fles. Zo klaagt een jongen dat hij 's nachts vaak koud heeft door de spleten in het raamkozijn. Doordat er geen andere kamer vrij is, krijgt de jongen uiteindelijk een extra deken. Allemaal problemen die de directie overigens erkent, terwijl de maandcommissaris de opvoeders loven omdat ze veel creativiteit aan de dag leggen om het voor de jongeren zo leefbaar mogelijk te maken. Het Vlaams detentiecentrum in Tongeren werd als gebouw te slecht bevonden voor volwassen gedetineerden, maar huisvest nu dus wel jongeren. 

Psychoses

Wat ook vaak wordt aangehaald in het tussentijds verslag is de kwaliteit van het onderwijs. Jongeren getuigen over de lage kwaliteit van het onderwijs, of geven aan dat er een moeilijke communicatie is met hun externe school waardoor ze vrezen dat ze hun diploma niet zullen halen. Een meisje dat in De Zande in Beernem verblijft, geeft aan dat ze bezorgd is dat ze haar ASO-opleiding niet kan verderzetten door het aanbod van de lessen in de instelling.  

Verschillende keren verwijzen de maandcommissarissen naar jongeren met ernstige psychiatrische problemen, die noodgedwongen in de jeugdinstellingen verblijven omdat er elders geen plaats voor ze is.  Een meisje dat momenteel in De Zande in Beernem zit, geeft aan dat ze daar niet thuishoort. "Ze heeft regelmatig psychoses en wil een opname op psychiatrie maar er is nooit plaats", klinkt het. Ook de toegang tot psychologisch hulp is soms beperkt. Opmerkelijk: in De Zande in Beernem moest een jongere twee weken wachten op toestemming om te mogen bellen naar de Zelfmoordlijn. In het verslag geeft de voorziening aan dat vragen om andere diensten te contacteren steeds worden afgewogen, omdat de meisjes hier anders te veel gebruik van maken. "In deze casus heeft de psychologe het overgenomen en het meisje begeleid."

Minister van Welzijn Jo Vandeurzen (CD&V) wenst niet op de verslagen te reageren en verwijst naar het Agentschap Jongerenwelzijn. Daar benadrukt woordvoerder Peter Jan Bogaert dat de verslagen een goede zaak zijn. "We zijn al langer vragende partij voor een extern toezicht. We zijn blij dat een onafhankelijke organisatie als de Commissie van Toezicht op onze werking toekijkt. Dat hoort zo in een democratie."

Opstartfase

Op de verschillende tekortkomingen in haar instellingen wil het Agentschap niet in detail reageren. "Dit is een vroeg, tussentijds verslag", stelt ze. "We bevinden ons ook nog maar in de opstartfase. Onze werking, maar ook die van de commissie, is voor verbetering vatbaar."

Bogaert merkt wel op dat verschillende klachten al weggewerkt zijn. "Wat de infrastructuur betreft, wordt al langer actie ondernomen. Zo wordt er in Everberg een nieuwe campus gebouwd en vinden er ook werken plaats in Wingene en Ruiselede."

Het Agentschap is van plan om samen te zitten met de kinderrechtencommissaris en de lokale directies. "Samen zullen we kijken welke lessen we moeten trekken en welke maatregelen er moeten volgen."

De voorzitter van de Commissie is kinderrechtencommissaris Bruno Vanobbergen. Hij wenst niet te reageren op wat volgens hem tussentijdse verslagen zijn. Volgend jaar, in februari, volgt het jaarverslag pas.

Crisismanager

Enkele Vlaamse parlementsleden eisen dat er dringend gevolg wordt gegeven aan het rapport. “Er is een duidelijk probleem met de leiding van deze voorzieningen”, zegt Lorin Parys (N-VA), die een onafhankelijke crisismanager wil inroepen. “Iemand met een frisse kijk, die meteen actie kan ondernemen. Om schimmel van de muren te halen of douches van warm water te voorzien, heb je geen 20 miljoen euro nodig”, wijst Parys naar het budget dat Vlaams minister van Welzijn Jo Vandeurzen (CD&V) recent vrijmaakte voor de infrastructuur van jeugdinstellingen.

Elke Van den Brandt (Groen) wil dat de aangeklaagde feiten eerst verder onderzocht worden, maar ziet ook zaken die in eerdere verslagen al naar boven kwamen. “Er is gewoon onvoldoende personeel om op een persoonlijke manier met deze jongeren aan de slag te gaan.” Ook Freya Van den Bossche (sp.a) zegt dat haar partij de "zorgcrisis in de jeugdinstellingen al maanden aankaart" en vraagt zich af "wat er nog moet gebeuren vooraleer de minister de ernst hiervan inziet."